Bestuur die graanmarkte: ’n gids tot instrumente en strategieë

12 Februarie 2024 –

Deel 1

In die dinamiese wêreld van landbou is doeltreffende bestuur in die graanmarkte uiters belangrik vir produsente om nie net risiko’s te versag nie, maar ook om opbrengste te optimaliseer. Hierdie artikel is die eerste in ’n reeks wat delf in die veelsydige gebied van graanmarkte. Dit bied ’n gids vir produsente wat hul begrip en strategiese benadering wil verbeter.

Die tweede artikel skets ’n oorsig vir die verbetering van seisoenale prestasie deur marktoestande te assesseer, strategiese planne te implementeer en kyk ook na gevallestudies. Die derde artikel verken die risiko’s en voordele van tydige verskansing, met insigte vanuit ’n produsent se perspektief. Dit beklemtoon ook die potensiële gevolge van die afwyking van ’n bemar­kingstrategie. Saam het hierdie trilogie ten doel om produsente te bemagtig met die kennis en strategieë wat nodig is om die graanmarkte met selfvertroue en veerkragtigheid te navigeer.

Graanmarkte is fundamenteel tot die funksionering van die kommoditeitsektor en speel ’n deurslaggewende rol in die versekering van voedselsekerheid, die bestuur van risiko en die fasilitering van internasionale handel.

Termynmarkte
Effektief het Suid-Afrikaanse graanmarkte twee pryse. Die eerste prys is die kontantprys, ook bekend as die fisiese markprys of spot-prys. Dit is die prys wat vandag bepaal word vir kommoditeite wat vandag verkoop word. Pryse verander egter met die tyd en die waarde van dieselfde kommoditeit moet ook vir die toekoms bepaal word. Die prys van dieselfde kommoditeit sal oor ’n paar maande anders wees as faktore soos rente, stoorkoste en verhandelingskoste in ag geneem word. Hierdie is ’n toekomsprys. In praktyk word die toekomstige aankoop en lewering van kommoditeite aan ’n kontrak verbind wat, met tyd, die gehalte, graad en prys spesifiseer. Hierdie kontrakte staan bekend as termynkontrakte (futures). Grafiek 1 illustreer die kontantmark/termynmark-prysverhouding soos wat daar in die Suid-Afrikaanse markte verhandel word. Die basis is die verskil tussen die termynprys en die kontantprys.

Markinstrumente
Die onderliggende element van elke kontrak wat op die termynmarkte verhandel, word gekoppel aan ’n fisiese of afgeleide produk. Daar is verskeie termynkontrakte wat gebruik kan word om risiko te verskans. Die twee hoofinstrumente wat in die Safex-markte gebruik word, is termynkontrakte (futures) en opsies:

• Termynkontrakte: Die onderliggende element wat die waarde van ’n termynkontrak bepaal, is die waarde van dieselfde kommoditeit in die fisiese mark. Met ander woorde, die kontrakprys vorm die basis van die termynkontrak se waarde. ’n Termynkontrak is ’n wettige kontrak wat deur twee partye aangegaan word. Termynkontrakte is ’n gestandaardiseerde ooreenkoms wat die een party verbind om op of voor ’n gegewe datum in die toekoms ’n vasgestelde hoeveelheid en graad van ’n kommoditeit teen ’n vasgestelde prys te verkoop en die ander party verbind om dit te koop.
• Opsies: Nes ’n termynkontrak, word ’n opsiekontrak se waarde ook deur ’n onderliggende element bepaal. In dié geval is die onderliggende element ’n termynkontrak. Dus word die waarde van ’n opsiekontrak afgelei van die waarde vir ’n gegewe termynkontrak. ’n Opsiekontrak behels die reg, maar nie die verpligting nie, om op of voor ’n gegewe toekomstige datum ’n gespesifiseerde aantal onderliggende termynkontrakte van ’n kommoditeit teen ’n ooreengekome prys te koop of verkoop. In eenvoudige terme kan ’n opsiekontrak gesien word as verse­kering teen ongunstige prysbewegings in termynkontrakte.

Verskansing
Verskansing is integraal en sentraal aan die bestaan van markinstrumente. Begrip van verskansingspraktyke is belangrik ten einde te verstaan hoe hierdie instrumente en markte werk. Eenvoudig gestel sal verskillende rolspelers hulle risiko’s identifiseer; besluit hoeveel om te verskans; en dan hoe en waar om te verskans. Om verskansing suksesvol vir risikobestuur te gebruik, is kennis van die instrumente van deurslaggewende belang.

Soos vroeër in die artikel genoem, vind ’n termynkontrak sy waarde in die onderliggende kontantmark. In ’n termynkontrak behels die verskansing die neem van ’n termynposisie teenoor­gesteld aan ’n kontantmarkposisie. Dit wil sê, ’n produsent sal termynkontrakte vir sy mielies teen sy oes verkoop en ’n koringhandelaar sal termynkontrakte vir koring teen ’n vasteprysverkoopkontrak verkoop. Tabel 1 illustreer die perfekte verskansing van ’n mieliekontrak, waar die wins in die termynmark die verlies in die kontantmark neutraliseer.

Die produsent het homself teen ’n daling van R200/ton in die kontantmark beskerm. Die produsent het nie sy kontrak uitgevoer nie, omdat hy geweet het dat hy sy mielies oor ’n week sou verkoop. Perfekte verskansing gebeur nie dikwels nie. Nog ’n soort verskansing is bergingsverskansing. Die produsent berg die kommoditeit en wag totdat die basis verwag word om te verklein.

Bergingsverskansing vind hoofsaaklik plaas wanneer die eienaar teen bewe­gings in die kontantmark beskerm wil word; en om die eienaar te help om bergingskoste, rente en versekering gedurende die bergingstydperk te verdien. Tabel 2 illustreer ’n voorbeeld van ber­gingsverskansing. Sonder om te verskans vir die bergingtydperk, sou die produsent net R3 860/ton vir sy mielies ontvang het. Bergingsverskansing het hom in staat ge­stel om ’n wins van R80/ton te verkry.

Samevatting
Verskansing kan ’n uitdagende taak wees, veral wanneer markte oorheers word deur wisselvalligheid en gepaardgaande onsekerheid. Termynmarkte se kernbelang is om risiko’s te bestuur deur instrumente soos termynkontrakte en opsiekontrakte te bied. In die volgende artikel word moontlike strategieë – met regtewêreld-voorbeelde – bespreek om produsente te bemagtig met die kennis en strategieë wat nodig is om die graanmarkte met selfvertroue en veerkragtigheid te navigeer.

Vrywaring
Sover moontlik is alles gedoen om die akkuraatheid van hierdie inligting te verseker. Graan SA aanvaar geen verantwoordelikheid vir enige skade of verliese wat gely word as gevolg van die gebruik van die inligting nie.